Αναστάσιος

I

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Α. ο μάρτυς. Η μνήμη του τιμάται στις 25 Οκτωβρίου.

2. Επίσκοπος Ιεροσολύμων. Η μνήμη του τιμάται στις 10 Φεβρουαρίου.

3. Α. ο ιερομάρτυς. Διετέλεσεεπίσκοπος Αντιοχείας και ασκήτεψε στο Σινά. Πέθανε με μαρτυρικό τρόπο (με ξίφος). Η μνήμη του τιμάται στις 20 Απριλίου.

4. Α. ο μάρτυς (τέλη 3ου αι.). Έζησε επί Διοκλητιανού, βαφτίστηκε χριστιανός και μαρτύρησε με τον Ιουλιανό. Η μνήμη του τιμάται στις 21 Ιουνίου.

5. Α. ο οσιομάρτυς (αρχές 7ου αι.). Γιος μάγου, ο οποίος ονομαζόταν Μαγουνδάτ. Μετά την εκπόρθηση της Ιερουσαλήμ από τον βασιλιά Χοσρόη, νεοσύλλεκτος στρατιώτης ο ίδιος, ασπάστηκε τον χριστιανισμό και βαφτίστηκε από τον πατριάρχη Μόδεστο. Ύστερα από μοναχική ζωή επτά χρόνων, πήγε στην Καισάρειατης Παλαιστίνης που κατεχόταν από τους Πέρσες, όπου τον συνέλαβαν. Επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει τον Χριστό, βασανίστηκε, πνίγηκε με σκοινί και αποκεφαλίστηκε. Η μνήμη του τιμάται στις 22 Ιανουαρίου.

6. Α. ο όσιος, ο Σιναΐτης (640 – 700). Επιφανής ασκητής, αλληγοριστής και θεολόγος. Τα βιογραφικά του στοιχεία δεν είναι γνωστά με ακρίβεια. Ήταν μοναχός στη μονή Σινά, αλλά συχνά περιόδευε στην Αίγυπτο και στη Συρία για να καταπολεμήσει διάφορες αιρέσεις που επικρατούσαν στις χώρες αυτές (μονοφυσιτισμός, νεστοριανισμός κ.ά.). Σχετικά με την αντιαιρετική αυτή δράση του είναι και τα έργα του, τα οποία είχαν μεγάλη επίδραση στους μεταγενέστερους Βυζαντινούς θεολόγους (Θεωρία εις την Εξαήμερον κ.ά.). Αξιοσημείωτο είναι ότι η θεολογική του σκέψη φαίνεται να έχει επηρεαστεί από την αριστοτελική φιλοσοφία, γι’ αυτό o Α. θεωρείται ένας από τους προδρόμους του σχολαστικισμού. Η μνήμη του τιμάται στις 21 Απριλίου.

7. Α. ο Κύπριος (12ος αι.). Τιμάται στις 17 Σεπτεμβρίου.

8. Α. ο Ναυπλιεύς, ο νεομάρτυς (17ος αι.). Καταγόταν από το Ναύπλιο και ασκούσε το επάγγελμα του ζωγράφου. Επειδή δήλωσε δημόσια ότι μετανόησε που έγινε μωαμεθανός, καταδικάστηκε σε θάνατο. Ενώ μεταφερόταν για να θανατωθεί, μαχαιρώθηκε και αποκεφαλίστηκε από τον τουρκικό όχλο την 1η Φεβρουαρίου 1655. Η μνήμη του τιμάται στην ημερομηνία αυτή.

9. Α. ο νεομάρτυς (18ος αι.). Καταγόταν από τα Ιωάννινα. Αποκεφαλίστηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1743, επειδή έκανε έλεγχοσεκάποιον εξωμότη ιερομόναχο. Η μνήμη του τιμάται στις 8 Ιουλίου.

10. Νεομάρτυρας (18ος αι.). Μαρτύρησε στην Άγκυρα το 1777.

11. Α. Πανέρας ή Προσέρας, ο νεομάρτυς (1796; – 1816;). Γεννήθηκε στον Ασώματο της Λέσβου και εργαζόταν στον Κασαμπά της Μικράς Ασίας. Εκεί, επειδή δεν δέχτηκε να εξισλαμιστεί, απαγχονίστηκε.

12. Α. ο νεομάρτυς, ο Βούλγαρος. Καταγόταν από τη Στρουμίτσα και έζησε στη Θεσσαλονίκη. Επειδή αρνήθηκε να γίνει μωαμεθανός, αιχμαλωτίστηκε, βασανίστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο με αγχόνη. Η μνήμη του τιμάται στις 8 Αυγούστου.

13. Νεομάρτυρας από την Παραμυθία. Αποκεφαλίστηκε επειδή αρνήθηκε να προσχωρήσει στον μουσουλμανισμό.

II

Όνομα πατριαρχών της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Πατριάρχης Αντιοχείας (559-570 και 593-599). Καταγόταν από την Παλαιστίνη και μόνασε στο Σινά. Το 559 διαδέχτηκε στον πατριαρχικό θρόνο τον Δόμνο Γ’. Καταπολέμησε τον αφθαρτοδοκητισμό, που είχε την υποστήριξη του Ιουστινιανού. Όταν ο αυτοκράτορας εξέδωσε το 565 το σχετικό διάταγμα, ο Α. του επιτέθηκε με σφοδρότητα. To 570 εξορίστηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστίνο B’ στα Ιεροσόλυμα, όπου έμεινε 23 χρόνια και ασχολήθηκε με τη μελέτη και τη συγγραφή έργων. To 593, ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος, στον οποίο ο πάπας Γρηγόριος ο Μέγας είχε συστήσει την ανάκληση του Α., τον επανέφερεστον θρόνο του. Πέθανε το 599 σεβαθιά γεράματα.Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του έχει χαθεί. Σώζονται τέσσερις εορταστικοί λόγοι, πέντε δογματικοί σε λατινική μετάφραση, η ομιλία κατά την επάνοδό του στον θρόνο, μία σύντομη έκθεσηγια την ορθόδοξη πίστη και μερικά αποσπάσματα από τα έργα του.

2. Πατριάρχης Αντιοχείας (599-609). Σιναΐτης μοναχός, που διαδέχτηκετον Α. Α’. Ύστερααπό αρχιερατείαδέκα χρόνων, θανατώθηκε από φανατικούς Ιουδαίους. Μετέφρασε από τα λατινικά τον ποιμαντικό κανόνα Liber regulae pastoralis του Γρηγορίου του Μεγάλου.

3. Πατριάρχης Αντιοχείας (629-639). Αναφέρεται ως μονοφυσίτης.

4. Πατριάρχης Ιεροσολύμων (458-478). Ήτανμοναχός και διαδέχτηκε τον Ιουβενάλιο. Διετέλεσε ηγούμενος δικού του μοναστηριού και αργότερα σκευοφύλακας του ναού της Αναστάσεως και χωρεπίσκοπος. Επί της πατριαρχίας του οικοδομήθηκε από την αυτοκράτειρα Ευδοκία o ναός του Αγίου Στεφάνου στο βόρειο τμήμα των Ιεροσολύμων, κοντά στην πύλη της Δαμασκού. Στη διάρκεια των μονοφυσιτικών αγώνων, αρνήθηκε να υπογράψει την Εγκύκλιον του Βασιλίσκου και πέθανε στις ταραχές που σημειώθηκαν.

5. Πατριάρχης Ιεροσολύμων. Φέρεται ως πατριάρχης κατά τα έτη 695-706, ενώ άλλοι αμφισβητούν ακόμα και την ίδια του την ύπαρξη.

6. Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (730-754). Σύγκελος των πατριαρχείων. Ανέβηκε στον θρόνο μετά τη βίαιη απομάκρυνση του πατριάρχη Γερμανού Α’ από τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ’ τον Ίσαυρο. Ο πάπας Γρηγόριος B’ αρνήθηκε να τον αναγνωρίσει. Οι σχέσεις του Α. με τον νέο αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ε’ τον Κοπρώνυμο δεν ήταν καλές. Τον κατηγορούσε ως ασεβή και οπαδό του Νεστόριου και υποστήριξε τον Αρμένιο στρατηγό Αρτάβασδο, συγγενή του αυτοκράτορα, στην προσπάθειά του να καταλάβει τον θρόνο. Ο Αρτάβασδος εμφανιζόταν ως προστάτης της ορθοδοξίας και στέφθηκε αυτοκράτορας από τον Α. το 742. Τότε φαίνεται ότι αναστηλώθηκαν και οι εικόνες. Ο Κωνσταντίνος, ωστόσο, κατόρθωσε να καταστείλει τη στάση, διαπόμπευσε τον Α. στον Ιππόδρομο και τέλος τον τύφλωσε. Αργότερα όμως, αδυνατώντας να βρει άλλον κληρικό, τον επανέφερε στον θρόνο. Ο Α. πέθανε τον Ιανουάριο του 754.

7. Κόπτης πατριάρχης Αλεξανδρείας (605-616), o επονομαζόμενος Αποζυγάριος. Εξελέγη από τους μονοφυσίτες της Αιγύπτου ως διάδοχος του Δαμιανού. Παρά την αντίδραση των Γαϊανιτών μονοφυσιτών κατά του προσώπου του, ο Α. κατόρθωσε να επιβληθεί και να παραμείνει στη θέση του.

III

Όνομα διαφόρων επισκόπων.

1. Επίσκοπος Τενέδου (5ος αι.). Αδιάλλακτος οπαδός του Νεστόριου, πήρε μέρος στην Γ’ Οικουμενική Σύνοδο (431). Επειδή αρνήθηκε να υπογράψει τον όρο της συνόδου, καθαιρέθηκε και εξορίστηκε. Πέρασε την υπόλοιπη ζωή του κάνοντας επισκέψεις από πόλη σε πόλη στους εξόριστους νεστοριανούς.

2. Επίσκοπος Θεσσαλονίκης (5oς αι.). Διαδέχτηκε τον Ρούφο και παρευρέθηκε στην Γ’ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου (431).

3. Επίσκοπος Αγκύρας (5oς αι.). Υπέγραψε μαζί με άλλους αρχιερείς επιστολή προς τον αυτοκράτορα Λέοντα Α’, με την οποία αναγγελλόταν o φόνος του πατριάρχη Αλεξανδρείας Προτερίου (457) από τους μονοφυσίτες της πόλης. Παρευρέθηκε με 24 άλλους επισκόπους στη σύνοδο της Κωνσταντινούπολης το 459.

4. Επίσκοπος άγνωστης επαρχίας (5ος αι.). Κομιστής μιας χαμένης επιστολής του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ακακίου (472-488) προς τον πάπα της Ρώμης Συμπλίκιο (468-483), που γράφτηκε το α’ εξάμηνο του 482.

5. Επίσκοπος Σάμου (6ος αι.). Γνωστός από μολυβδόβουλο της εποχής, που από τη μία πλευρά φέρει παράσταση γυναικείας μορφής με αγγείο και από την άλλη την επιγραφή «Η Αγία Σοφία Θεού λόγος. Αναστασίου επισκόπου Σάμου».

6. Επίσκοπος Νικαίας (6oς αι.). Πήρε μέρος στη σύνοδο της Κωνσταντινούπολης κατά των μονοφυσιτών.

7. Επίσκοπος Κορίνθου (τέλη 6ου αι.). Όπως συμπεραίνεται από επιστολή του πάπα Γρηγορίου του Μεγάλου (590-604), ο Α. κατηγορήθηκε από διακόνους του περιβάλλοντός του και, μετά από δίκη, καθαιρέθηκε ως σιμωνιακός.

8. Επίσκοπος Νικαίας (7ος αι.). Σε αυτόν αποδίδεται πραγματεία με μορφή ερωταποκρίσεων, αν και δεν είναι επιβεβαιωμένο αν είναι έργο του ιδίου ή των άλλων δύο επισκόπων Νικαίας.

9. Επίσκοπος Νικαίας (αρχές 8oυ αι.). Σε αυτόν αποδίδεται το ανέκδοτο έργο Υπόθεσις και Ερμηνεία του Ψαλτηρίου.

10. Επίσκοπος Κνωσού (8oς αι.). Πήρε μέρος στη Z’ Οικουμενική Σύνοδο Νικαίας το 787. Προς αυτόν απευθύνεται επιστολή του Θεόδωρου Στουδίτη που επαινεί τις αρετές του.

11. Επίσκοπος Νικοπόλεως (8oς αι.). Φέρεται μέλος της Z’ Οικουμενικής Συνόδου της Νικαίας. Έγραψε Διήγησιν των εν Περσίδι συμβάντων που σώζεται σε χειρόγραφα.

12. Επίσκοπος στην Καισάρεια της Παλαιστίνης (τέλη 11ου αι.). Έγραψε για το Αρτζιβούριο, για τη νηστεία της Θεοτόκου και για τις επτά εβδομάδες της Σαρακοστής.

13. Αρχιεπίσκοπος Αστραχάν (1805-16). Το κοσμικό του όνομα ήταν Ανδρέας Σεμγιόνοβιτς Μπρατανόφσκι (1762 – 1816). Έγινε μοναχός το 1792 και, αφού χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και αρχιμανδρίτης, διορίστηκε ιεροκήρυκας των ρωσικών ανακτόρων (1793). Διετέλεσε ηγούμενος μονών και έπειτα επίσκοπος Λευκορωσίας (1797). Το 1801 έγινε αρχιεπίσκοπος και το 1805 μετατέθηκε στο Αστραχάν. Διακρίθηκε κυρίως ως ιεροκήρυκας. Έργα του: Η προφύλαξη από την απιστία και ασέβεια (1794), Διδακτικοί λόγοι (1766-807), Πραγματείες.

IV

Όνομα δύο αυτοκρατόρων του Βυζαντίου.

1. Α. Α’ (431; – Κωνσταντινούπολη 518). Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (491-518). Αξιομνημόνευτος κυρίως για την οικονομική και θρησκευτική του πολιτική. H κατάργηση του μισητού για τους Βυζαντινούς φόρους του χρυσαργύρου (φόρος επιτηδεύματος και κεφαλικός) και οι γενικότερες εύστοχες οικονομικές μεταρρυθμίσεις του (ανάμεσασε αυτές, και η αλλαγή στο σύστημα είσπραξης των φόρων) χαρακτηρίζουν την οικονομική του πολιτική. Είναι από τους ελάχιστους αυτοκράτορες που μετά τον θάνατό τους άφησαν σε πολύ καλή κατάσταση το δημόσιο ταμείο. H διαλλακτική του πολιτική στην αντιμετώπιση του θρησκευτικού προβλήματος, που είχε δημιουργήσει η αίρεση των μονοφυσιτών κυρίως στις ανατολικές επαρχίες όπου το σημιτικό στοιχείο ήταν ισχυρό, δείχνει την προσπάθειά του να αμβλύνει τη δυσαρέσκεια του πληθυσμού των ανατολικών επαρχιών, που o ρόλος τους ήταν τόσο σημαντικός για την αυτοκρατορία. H αδιάλλακτη πολιτική που υιοθετήθηκε αργότερα από τους διαδόχους του έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην εύκολη κατάκτηση των επαρχιών αυτών από τους Άραβες τον 7ο αι. O A. αντιμετώπισε με επιτυχία τις εσωτερικές στάσεις που έγιναν στα χρόνια του (από τον αδελφό του προηγούμενου αυτοκράτορα Ζήνωνα, από τους Ισαύρους, από τον στρατηγό των φοιδεράτων Βιταλιανό που επαναστάστησε με πρόσχημα τη φιλομονοφυσιτική πολιτική του Α.) και απέκρουσε τους Ούννους στα βόρεια σύνορα και τους Πέρσες στα ανατολικά, οι οποίοι επιτέθηκαν εναντίον του Βυζαντίου το 502. Στον αγώνα αυτό, που τελείωσε το 507, το σπουδαιότερο γεγονός ήταν η άλωση και η λεηλασία της Άμιδας, που ο βυζαντινός στρατός τελικά επανέκτησε. Αξιόλογο υπήρξε και το αμυντικό έργο του Α. Οχύρωσε κυρίως τα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας (Αναστασιούπολις) και έχτισε φρούρια και τείχη σε διάφορα σημεία του κράτους. Τα μέτρα που έλαβε για τους ταλαιπωρημένους από τον πόλεμο πληθυσμούς, η κατασκευή δημόσιων έργων (υδραγωγεία, λουτρά, δεξαμενές κλπ.), η κατάργηση των θηριομαχιών και άλλων βάρβαρων εορταστικών εκδηλώσεων, δείχνουν την προσωπικότητα του Α., που είχε τη φήμη δίκαιου και συνετού ανθρώπου, ακόμα και πριν γίνει αυτοκράτορας.

2. Α. Β’ (; – 717). Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (713-715). Πολιτικός αξιωματούχος, ονόματι Αρτέμιος, ανέβηκε στον θρόνο ύστερα από στάση και με τον ίδιο τρόπο έπεσε. Το εκστρατευτικό σώμα που είχε στείλει εναντίον των Σαρακηνών στη Φοινίκη επαναστάτησε, ανακήρυξε αυτοκράτορα τον Θεοδόσιο και o Α. έγινε μοναχός. Μεταγενέστερες προσπάθειές του να ανακτήσει τον θρόνο απέτυχαν.

Ο αυτοκράτορας Αναστάσιος Α’, όπως εικονίζεται σε δίπτυχο του 517 (Εθνική Βιβλιοθήκη, Παρίσι).

V

Όνομα τριών μητροπολιτών της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Μητροπολίτης Ηρακλείας (10oς αι.). Προς αυτόν απευθύνεται επιστολή του πατρικίου Θεοδώρου του Δαφνοπάτου, που γράφτηκε ύστερα από εντολή του αυτοκράτορα Ρωμανού Α’ Λεκαπηνού (921-924).

2. Μητροπολίτης Μελενίκου (1581-89). Διαδέχτηκε τον λόγιο Μεθόδιο. Αναδείχτηκε δραστήριος και ενεργητικός αρχιερέας. Ανοικοδόμησε και ανακαίνισε τον μητροπολιτικό ναό της έδρας του.

3. Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης (1671), γνωστός ως Παντοδύναμος. Καταγόταν από την Ακαρνανία. Υπήρξε μαθητής του Ευγένιου Γιαννούλη του Αιτωλού στο Καρπενήσι. Διετέλεσε δάσκαλος στο Καρπενήσι, σχολάρχης στον Τύρναβο (1650-55),στην Κωνσταντινούπολη και στην Αδριανούπολη. Εξελέγη μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, δεν έγινε όμως δεκτός και αναγκάστηκε να αποσυρθεί στην Αδριανούπολη, όπου και πέθανε.

VI

Όνομα παπών της Δυτ. Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.

1. Α. Α’, πάπας (399-401). Καταδίκασε τις δοξασίες του Ωριγένη και των Δονατιστών. Τιμάται από τη Δυτ. Εκκλησία ως άγιος στις 27 Απριλίου.

2. Α. Β’, πάπας (496-498). Υπήρξε πολέμιος του αρειανισμού.

3. Α. Γ’, πάπας (911-913).

4. Α. Δ’, πάπας (1153-54). Αναφέρεται ως προστάτης του τάγματος των Ιωαννιτών της Ιερουσαλήμ.

VII

(18ος αι.). Λόγιος από την Ήπειρο, που δίδαξε ελληνικά στην Καστοριά και στο Βουκουρέστι και υπήρξε δάσκαλος των παιδιών του ηγεμόνα της Ουγγροβλαχίας Μπραγκοβάνου. Έγραψε τη θεολογική μελέτη Περί Λατίνων.

VIII

(Γιαννουλάτος, Πειραιάς 1929 –). Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σπούδασε στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, της οποίας αναγορεύτηκε διδάκτορας (με άριστα). Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στις φιλοσοφικές σχολές των πανεπιστημίων του Αμβούργου και του Μαρβούργου της Γερμανίας, καθώς και στο πανεπιστήμιο της Ουγκάντας, στους τομείς της θρησκειολογίας, της εθνολογίας, της ιεραποστολικής και της αφρικανολογίας. Χειροτονήθηκε διάκονος το 1960 και πρεσβύτερος το 1964. Το 1972 εξελέγη επίσκοπος Ανδρούσης και ανέλαβε γενικός διευθυντής της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, θέση στην οποία υπηρέτησε μέχρι το 1992. Κατά τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 ανέπτυξε έντονη ιεραποστολική δράση στην Κορέα, την Ινδία, τη Νότια Αμερική και, κυρίως, σε χώρες της Αφρικής. Το 1972 εξελέγη έκτακτος καθηγητής της ιστορίας των θρησκευμάτων στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1976 τακτικός καθηγητής. Το 1981 ορίστηκε τοποτηρητής και στη συνέχεια εντεταλμένος αρχιεπίσκοπος Ειρηνουπόλεως της ανατολικής Αφρικής, μέχρι το 1991, οπότε ορίστηκε πατριαρχικός έξαρχος στην Αλβανία για την ανασύσταση της εκεί Ορθόδοξης Εκκλησίας. Στις 24 Ιουνίου 1992 εξελέγη παμψηφεί από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας. Ως προκαθήμενος της διαλυμένης Αλβανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ανέπτυξε πλουσιότατο ποιμαντικό, κοινωνικό και οικοδομικό έργο. Χειροτόνησε περισσότερους από 150 κληρικούς (υπήρχαν μόνο πέντε), ίδρυσε νηπιαγωγεία, κέντρα νεότητας και εκκλησιαστικό λύκειο με οικοτροφείο στο Αργυρόκαστρο, λειτούργησε την Ορθόδοξη Θεολογική Ακαδημία, ανασύστασε ενορίες σε πολλές πόλεις και εκατοντάδες χωριά, οργάνωσε τεχνικές υπηρεσίες και ανέπτυξε ευρύ οικοδομικό έργο (επισκεύασε 110 ναούς, αναστύλωσε 65 και έχτισε άλλους 100). Δημιούργησε επίσης πολυϊατρεία σε διάφορες περιοχές καθώς επίσης και το διαγνωστικό κέντρο Ευαγγελισμός, ενώ το εκδοτικό έργο με το ιδιόκτητο εκκλησιαστικό τυπογραφείο είναι τεράστιο. Είναι αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, μέλος της ΚΕ του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών, διδάκτορας πολλών ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων κλπ. Τέλος, για το πολυποίκιλο έργο έλαβε πλήθος τιμητικών διακρίσεων (ανώτατα παράσημα πατριαρχείων, ΕΕΣ, Μεγαλόσταυρος του Τάγματος Τιμής της Ελληνικής Δημοκρατίας, μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών κ.ά.). Τέλος, είναι πολύγλωσσος (γνωρίζει οκτώ γλώσσες) και έχει σημαντικό συγγραφικό έργο. Βιβλία του: Κύριος της Λαμπρότητος (ο Θεός των παρά το όρος Κένυα φυλών) (1971), Μορφαί αφρικανικού τελετουργικού (1971), Ισλάμ (1975), Όψεις Ινδουισμού-Βουδισμού (1985), Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία (2000) κ.ά.